Χριστίνα Τρελλοπούλου: "Το Στίγμα στην ψυχική υγεία"
- μέγεθος γραμματοσειράς μείωση του μεγέθους γραμματοσειράς αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
- Κατηγορία Άρθρα
- Εκτύπωση
Το στίγμα στην ελληνική αναφέρεται ως σημάδι, μια κηλίδα στο δέρμα από ασθένεια ή αντίδραση σε εξωγενείς παράγοντες και μεταφορικά ως κάτι που σημαδεύει και συνήθως ντροπιάζει εκείνον που το φέρει.
Στον χώρο της ψυχικής υγείας, ο Goffman ορίζει το στίγμα ως ένα χαρακτηριστικό βαθιά υποτιμητικό και ντροπιαστικό. Ο στιγματισμός είναι ένα είδος χάσματος μεταξύ της εικονικής κοινωνικής ταυτότητας και της πραγματικής κοινωνικής ταυτότητας.
Τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις συνθέτουν το στιγματισμό. Ένα στερεότυπο συνδέει, είτε χαρακτηριστικά είτε ιδιότητες, με ομάδες ανθρώπων. Με τους όρους κριτηρίων του Allport για την προκατάληψη, το στερεότυπο είναι επιλεκτική υπεργενίκευση που «προ-κρίνει» το κάθε άτομο μέλος της ομάδας. Είναι εικόνες ή πλάσματα της φαντασίας που φέρουν στο κεφάλι τους οι άνθρωποι και παραποιούν ή θολώνουν την αντίληψή τους για την πραγματικότητα (Lippman). Οι προκαταλήψεις απ’την άλλη είναι αρνητικά και υποτιμητικά στερεότυπα, τα οποία σε αντίθεση με τα στερεότυπα, βρίσκονται κάτω από συνειδητό γνωστικό έλεγχο. Τέλος, οι διακρίσεις είναι προκατειλημμένες συμπεριφορές που προβάλλουν ως μια αρνητική συνέπεια του στίγματος.
Σε διάφορες εποχές και κοινωνίες «στιγματίζονταν» διαταρχές με «ορατά σημάδια» με αποτέλεσμα την απώλεια της κοινωνικής υπόστασης και υπόληψης του πάσχοντος (Goffman,1963). Φυματίωση Καρκίνος. Ψυχική Νόσος Σχιζοφένεια. Στις μέρες μας, η διάγνωση στην οποία θα καταλήξει το εκάστοτε ψυχιατρικό περιστατικό ονοματίζεται επίσημα από το DSM 5 (π.χ. σχιζοφένεια, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη, κπλ.). Ωστόσο, ένας ακριβής επιστημονικός ορισμός δεν είναι μια «ετικέτα» και αποφεύγει το στιγματισμό στοχεύοντας στην καλύτερη συννενόηση μεταξύ των κλινικών και στη μέγιστη δυνατή αντμετώπιση του προβλήματος.
Τα άτομα που νοσούν έχουν δυσκολία να ανταποκριθούν στις ισχύουσες κοινωνικές προβλέψεις και προσδοκίες, επειδή ακριβώς εμπίπτουν σε στιγματιστικές κατηγορίες. Φοβούμενο αρνητικές επιπτώσεις το υποκείμενο επινοεί και υιοθετεί τεχνάσματα αποσιώπησης ή συγκάλυψης των θεωρούμενων απαξιωτικών γνωρισμάτων του (Dawe,1973). Το υποκείμενο αυτοστιγματίζεται καθώς υιοθετεί τα αρνητικά στερεότυπα που του αποδίδονται. Όλο αυτό οδηγεί σε κατακερματισμό της αυτοεκτίμησής η οποία είναι και η πιο καθοριστική κινητήριος δύναμη για την ψυχική του υγεία.
Το στίγμα και η ανοχή απέναντι στον ψυχιατρικό άρρωστο είναι ένα σύνθετο θέμα. Με βάση την εκάστοτε κοινωνία παράγοντες όπως το φύλο, η φυλή , θρησκεία, η εθνότητα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η κοινωνική τάξη, κπλ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις διαδικασίες επινόησης και συγκρότησης κοινωνικών κατηγοριών, μέσα από τις οποίες το στίγμα εμφανίζεται ως παρεκκλίνουσα συμπεριφορά καθώς δεν εναρμονίζονται με τα κοινωνικά δεδομένα. Στη Δύση οι πυρηνικές οικογένειες φαίνεται να είναι λιγότερο ανεκτικές στην ψυχική νόσο από τις πιο πολυάριθμες οικογένεις.
Στις σύγχρονες κοινωνίες, το πρόβλημα του στίγματος εξακολουθεί να υφίσταται. Στόχος πάντα είναι αρχικά η κατανόηση της ψυχικής ασθένειας και σταδιακά η αποφυγή της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού των στιγματισμένων. Σημαντικές κινητοποιήσεις λαμάνουν χώρα ετησίως τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος, σε παγκόσμιο επίπεδο. Δράσεις κατά του στίγματος στην Ελλάδα γίνονται τόσο από την Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία (WPA)(1996) όσο και από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (Ελληνικό Πρόγραμμα κατά του Στίγματος της Σχιζοφρένειας 2000 και Πρόγραμμα «Αντι-στίγμα», 2004-σήμερα).
Χριστίνα Τρελλοπούλου
Ψυχολόγος Δήμου Αργιθέας
Τηλ. Γραφείου Βραγκιανά: 2445350316