Χριστίνα Τρελλοπούλου: Η θεωρία της αποδέσμευσης και η θεωρία της δραστηριότητας στην τρίτη ηλικία
- μέγεθος γραμματοσειράς μείωση του μεγέθους γραμματοσειράς αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
- Κατηγορία Υγεία
- Εκτύπωση
Στην ψυχολογία της τρίτης ηλικίας υπάρχουν δύο πολύ σημαντικές θεωρίες σχετικές με την εξέλιξη της προσωπικότητας των ηλικιωμένων: Η θεωρία της αποδέσμευσης και η θεωρία της δραστηριότητας.
Η θεωρία της αποδέσμευσης υποστηρίζει ότι η απόσυρση του ατόμου από την κοινωνική ζωή είναι ο σωστός τρόπος με τον οποίο γεράζει ο άνθρωπος και ισχυρίζεται δε ότι είναι απολύτως φυσιολογικό και αποδεκτό, οι ηλικιωμένοι να αποσύρονται από την κοινωνία. Η θεωρία αυτή ήταν η πρώτη θεωρία για την τρίτη ηλικία που αναπτύχθηκε από τους Elaine Cumming και Warren Earl Henry το 1961 στο βιβλίο τους με τίτλο: " Growing old". Οι ερευνητές στήριξαν τη θεωρία στη διαχρονική έρευνα του Kansas, διαπιστώνοντας ότι με την πάροδο του χρόνου στα ηλικιωμένα άτομα η κοινωνική δραστηριότητα και ικανότητα σταδιακά φθίνει.
Οι ηλικιωμένοι αποδεσμεύονται από τους πρωταρχικούς κοινωνικούς τους ρόλους οι οποίοι κατείχαν σημαντική θέση στην μέση ενήλικη ζωή τους. Οι ηλικιωμένοι σταδιακά αποσύρονται συνειδητά ή μη από την πρωταρχική κοινωνική τους δικτύωση. Απ' την άλλη μεριά και η κοινωνία κάνει αποδεκτή την αποδέσμευση της τρίτης ηλικίας προκειμένου να κρατήσει τις αναγκαίες ισορροπίες και να είναι έτοιμη να παραμείνει λειτουργική στην απουσία της.
Η θεωρία της αποδέσμευσης σύμφωνα με τους Cumming και Henry έχει εννέα σημεία:
1) Με την πάροδο του χρόνου οι ηλικιωμένοι θα "παραδώσουν την σκυτάλη" στους νεώτερους.
2) Η αποδέσμευση του ατόμου επιτυγχάνεται καθώς το άτομο απελευθερώνεται σταδιακά από την αλληλεπίδραση των κοινωνικών κανόνων.
3) Η διαδικασία της αποδέσμευσης διαφέρει ανάμεσα στα δύο φύλα.
4) Οι ηλικιωμένοι αποσύρονται πριν χάσουν τις ικανότητές τους και ενώ είναι ακόμα πλήρως δεσμευμένοι στους κοινωνικούς τους ρόλους (όλο αυτό συχνά ωθείται από την επιθυμία του ατόμου να διατηρήσει την φήμη του και την εικόνα του).
5) Η αποδέσμευση του ατόμου γίνεται όταν τόσο το άτομο όσο και η κοινωνία έχουν ετοιμαστεί γι' αυτό . Όταν το άτομο είναι έτοιμο για αποδέσμευση αλλά η κοινωνία δεν είναι, συνήθως η δέσμευση συνεχίζεται. Αντιθέτως όταν η κοινωνία είναι έτοιμη αλλά το άτομο όχι, συνήθως συντελείται η αποδέσμευση.
6) Η αποδέσμευση γίνεται όταν το άτομο εγκαταλείπει τους υπάρχοντες κοινωνικούς του ρόλους και υιοθετεί νέους.
7) Το άτομο είναι έτοιμο για αποδέσμευση όταν συνειδητοποιήσει τον ελάχιστο χρόνο ζωής που του έχει απομείνει.
8) Με την αποδέσμευση οι υπάρχοντες κοινωνικές σχέσεις του ατόμου αλλάζουν.
9) Η διαδικασία αποδέσμευσης συμβαίνει σε όλους τους πολιτισμούς.
Η θεωρία υποστηρίζει ότι η ισορροπία του ατόμου επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την μειωμένη αλληλεπίδρασή του με την κοινωνία. Αυτό ωστόσο προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις καθώς πολλοί ισχυρίστηκαν ότι δε δίνει αξία στον ρόλο της τρίτης ηλικίας γιατί απαιτεί αδράνεια από το άτομο μέχρι τον θάνατό του.
Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι καθώς μεγαλώνουν αρχίζουν να χάνουν την ταυτότητα που είχαν στην εργασία αλλά και στην προσωπική τους ζωή. Η θεωρία της δραστηριότητας υποστηρίζει ότι το να συνεχίζουν να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία, τους εξασφαλίζει μια υψηλής ποιότητας ζωή και συνεπώς υγεία και μακροζωϊα. Η θεωρία αυτή παρουσιάζει την τρίτη ηλικία ως σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας και επομένως δίνει σημαντική αξία στο ρόλο της. Το να παραμείνει κανείς κοινωνικά δραστήριος και ενεργός είναι θετικό στοιχείο για την συναισθηματική υγεία και την αυτοεκτίμηση του ατόμου καθώς αυξάνει χωρίς αμφιβολία την ικανοποίησή του από τη ζωή.
Οι γεροντολόγοι υποστηρίζουν ότι οι επιλογές του ατόμου επηρεάζουν την ψυχική του υγεία. Ανάμεσα στις δύο αυτές θεωρίες συνιστούν την ενεργητική εμπλοκή των ηλικιωμένων στην κοινωνική ζωή ως περισσότερο αποδεκτή και ευεργετική στην εξέλιξη της προσωπικότητας των ατόμων της τρίτης ηλικίας.
Χριστίνα Τρελλοπούλου
Ψυχολόγος του Κέντρου Κοινότητας Βραγκιανών
Δήμου Αργιθέας